System kaucyjny w Polsce - jak działa i co musisz wiedzieć?

Od 1 października w polskich sklepach pojawiły się napoje w opakowaniach ze specjalnym znakiem kaucji. Oznacza to, że właśnie dołączyliśmy do grona 180 mln Europejczyków, którzy od lat korzystają z systemów kaucyjnych na co dzień. Statystyki wyraźnie pokazują, że w niektórych krajach szklana butelka wraca na rynek aż kilkanaście razy. Korzyści? Mniej śmieci, więcej oszczędzonych surowców i czystsze środowisko.

1. Dlaczego wprowadzono system kaucyjny?

Powód jest prosty. Unia Europejska wprowadziła tzw. Dyrektywę SUP, a wraz z nią obowiązek ograniczenia odpadów dla wszystkich krajów członkowskich.

Europa pokazała już, że to działa. Niemcy osiągają poziom zwrotów opakowań na poziomie 97%, a Litwa, która system wdrożyła w 2016 roku, już po dwóch latach przekroczyła 90%.

Efekt? Mniej śmieci na chodnikach i w parkach, a więcej butelek i puszek, które wracają do obiegu.

2. Kogo obejmie system kaucyjny?

System nie dotyczy tylko supermarketów. Obejmuje wszystkie miejsca, gdzie sprzedawane są napoje w oznaczonych opakowaniach – od sklepów spożywczych, przez stacje benzynowe, po drogerie i apteki. W praktyce oznacza to, że większość aptek będzie mogła oferować, np. wodę mineralną w butelkach objętych kaucją, jednak nie będzie musiała przyjmować opakowań z powrotem.  

Uwaga: obowiązek przyjmowania pustych butelek mają tylko sklepy o powierzchni powyżej 200 m kw. Małe punkty mogą do systemu dołączać dobrowolnie.

3. Jak to wygląda z perspektywy klienta?

Kupujesz napój:

• Na etykiecie widzisz znak kaucji (i zarazem wysokość opłaty za dane opakowanie),
• Do ceny napoju doliczają ci: 50 groszy za butelkę do 3 litrów i puszkę do 1 litra; 1 zł za szklaną butelkę wielokrotnego użytku do 1,5 litra,
• Dzieje się to w każdym punkcie sprzedaży, który oferuje napoje w opakowaniach objętych systemem, niezależnie od jego wielkości. Dotyczy to również sprzedaży na wynos,
• Kaucja pojawia się na paragonie jako osobna pozycja.

Oddajesz opakowanie:

• Do zwrotu kaucji nie potrzebujesz paragonu (ufff… przynajmniej jeden świstek mniej w portfelu),
• Butelka lub puszka musi być pusta, z nienaruszonym znakiem kaucji, kodem kreskowym i najlepiej z nakrętką,
• Opakowania po mleku, jogurtach, kartoniki po sokach czy butelki jednorazowe - wrzuć do odpowiedniego pojemnika w domu. Opakowania zakupione przed uruchomieniem systemu kaucyjnego również nie będą przyjmowane w punktach zbiórki,
• Oddajesz w dowolnym punkcie, ale niekoniecznie tam, gdzie kupiłeś.

Punkty zbiórki opakowań:

• Wszystkie sklepy powyżej 200 m kw., które oferują opakowania objęte systemem kaucyjnym,
• Sklepy poniżej 200 m kw., w których sprzedawane są napoje w butelkach szklanych wielokrotnego użytku (dotyczy to przede wszystkim napojów piwnych),
• Małe sklepy poniżej 200 m kw., które dobrowolnie przystąpiły do systemu, stając się jednocześnie eko-bohaterami osiedla :),
• Automaty kaucyjne, czyli te magiczne maszyny, które „zjadają” butelki i oddają monety lub bony,
• Inne punkty zbiórki, np. podczas dużych wydarzeń kulturalnych czy sportowych.

Za działanie systemu kaucyjnego odpowiadają operatorzy, a ustawa dopuszcza funkcjonowanie na rynku kilku operatorów systemu kaucyjnego (na ten moment w Polsce działa 5 operatorów). Wprowadzono również wymóg utworzenia co najmniej jednego stacjonarnego punktu odbierania opakowań i odpadów opakowaniowych objętych systemem kaucyjnym w każdej gminie.

Co to oznacza dla przedsiębiorców?

Dla biznesu system kaucyjny to trochę jak wejście na siłownię - na początku boli, ale potem widać efekty :)

Firmy wprowadzające napoje w opakowaniach muszą:

• Osiągnąć określony poziom zbiórki opakowań i odpadów opakowaniowych (od 2025 roku - 77%, od 2029 roku - 90%),
• Zobowiązać się, by opakowania (wraz z zakrętkami i wieczkami) zawierały udział wagowy wynoszący co najmniej: od 2025 roku - 25% tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu,
• Ponieść koszty związane, m.in. z ich zbiórką, odbieraniem i transportem opakowań i odpadów, prowadzeniem ewidencji i rozliczaniem kaucji.

Na szczęście system sam się częściowo finansuje – z niezwróconych kaucji i recyklingu. Czyli klient, który „zapomni” oddać butelkę, tak naprawdę sponsoruje cały mechanizm.

4. Małe sklepy w systemie kaucyjnym

Każdy mniejszy sklep, niezależnie od powierzchni, musi pobierać kaucję, jeżeli oferuje napoje w opakowaniach objętych systemem. W zakresie zwrotu kaucji oraz prowadzenia punktów zbiórki opakowań i odpadów opakowaniowych, udział jest dobrowolny. Obowiązki małych jednostek są również ściśle uzależnione od rodzaju opakowania:

• Butelki PET i puszki - sklep musi doliczać kaucję przy sprzedaży, ale nie musi przyjmować pustych opakowań. Może to robić dobrowolnie i zyskać wdzięczność klientów,
• Butelki szklane wielokrotnego użytku - tu sprawa jest bardziej „na poważnie”: sklep musi zarówno doliczać, jak i oddawać kaucję, a do tego przyjmować puste butelki.

Mały sklepik osiedlowy może powiedzieć: „Nie, dziękuję, nie zbieramy butelek plastikowych”, ale może też zagrać sprytnie. Dlaczego? Bo jeśli klient będzie mógł oddać butelkę i od razu kupić kolejną wodę, wróci do „swojego” sklepu zamiast iść do dużego supermarketu, zwłaszcza gdy będzie mu nie po drodze, a przed oczyma pojawi się wizja długiej kolejki. To trochę jak darmowy program lojalnościowy, tylko zamiast naklejek zbiera się… złotówki z butelek :)

Ważna informacja: gdy przedsiębiorca nie dysponuje odpowiednim zapleczem do prowadzenia punktu zbiórki, może utworzyć taki punkt wspólnie z innymi przedsiębiorcami w okolicy.

Należy również pamiętać, że to operatorzy ponoszą koszty związane ze zbiórką, odbieraniem, transportem opakowań, prowadzeniem ewidencji i rozliczaniem kaucji.

5. Najważniejsze korzyści systemu kaucyjnego

Ministerstwo Klimatu i Środowiska wskazuje na 3 kluczowe korzyści:

• Oszczędność surowców - mniej plastiku, aluminium i szkła do produkcji nowych opakowań. Dotychczasowe badania wskazują, że puszki metalowe, butelki szklane oraz odpady opakowaniowe z tworzyw sztucznych stanowią najczęściej zanieczyszczający środowisko rodzaj odpadów,
• Czystsze środowisko - koniec z puszkami pod ławkami w parku,
• Świadome podejście i kształtowanie pozytywnych nawyków - uczymy się, że pusta butelka to nie odpad, tylko wartościowy surowiec.

Jak widać, system kaucyjny w Polsce to rewolucja, dzięki której ulice będą czystsze, surowce lepiej wykorzystywane, a butelki i puszki zamienią się w mini-walutę. A może przy okazji warto odszukać ulubiony przepis na kompot i odkurzyć zapomnianą kolekcję słoików? Bycie eko jest teraz w cenie, więc do dzieła :)

Najczęściej Zadawane Pytania (FAQ)

Jeśli chcesz być na bieżąco z nowymi regulacjami i rozwiązaniami, które ułatwiają życie przedsiębiorcom i klientom, zajrzyj na naszego bloga i sprawdź pozostałe wpisy!

Artykuł powstał na podstawie informacji zawartych na stronie Ministerstwa Klimatu i Środowiska, dotyczących wprowadzenia systemu kaucyjnego. Po więcej szczegółów zapraszamy na stronę tutaj.